Stel je voor dat je muziek kunt proeven, woorden kunt ruiken of iedere dag van de week als een bepaalde kleur ziet. Klinkt dat als iets dat helemaal niet kan? Als iets uit een sprookje?

Het bestaat wel degelijk. De zintuigen zijn dan op een unieke manier met elkaar verbonden. Dit betekent dat een prikkel in één zintuig automatisch een reactie in een ander zintuig veroorzaakt.

Dankzij deze bijzondere eigenschap – synesthesie genaamd – zijn er genoeg mensen die dit dagelijks ervaren. Inclusief ikzelf!

Daarom ga ik een serie artikelen wijden aan dit fascinerende fenomeen, want ik ervaar het als gewoon iets als dat bij mij hoort. Ik vind het wel leuk eigenlijk, maar ik besefte me heel lang niet eens dat ik bepaalde dingen blijkbaar anders waarneem als de meeste andere mensen en dat – ook dit weer – een naam heeft gekregen. 

Met het “ontdekken” dat het een naam heeft, werd ik nieuwsgieriger naar synesthesie, want het is gewoon iets dat ik ervaar zonder erbij na te denken. Niks bijzonders… tenminste zo ervaar ik het, maar het schijnt toch helemaal niet veel voor te komen. Al zijn er meer dan genoeg mensen die het hebben hoor, dus ook wat dit betreft ben ik – of ben jij als je dit herkend – geen ultra speciaal sneeuwvlokje.

Donderdag is groen

Voordat ik samen met jou de wondere wereld van synesthesie in ga duiken, zal ik even snel iets delen waaruit blijkt dat ik een synestheet ben volgens de onderzoeken. Zelf heb ik mezelf nooit als zodanig geïdentificeerd en ik plaats mezelf ook niet per se in dat hokje, maar vooruit… tijdens het schrijven van de artikelen ben ik er voor het gemak dan maar wel even één

Het meest simpele voorbeeld wat ik je over mezelf kan geven is het feit dat ik dus al mijn hele leven de dagen van de week in kleur zie. Say what? Nou, de maandag is oranje, dinsdag lichtblauw, woensdag blauw/indigo, donderdag groen, vrijdag rood (neigt wat naar roze), zaterdag is bruin/grijzig en de zondag is geel.

Hoe dat werkt? Weet ik niet. Het is zo. De dagen van de week hebben voor mij die kleuren. Als ik aan dinsdag denk dan koppel ik dat aan de kleur lichtblauw en zie dat voor me en ik vind dat leuk en normaal. Het is altijd al zo geweest in mijn beleving en zo zijn er dus meer van dit soort belevingen in de mens die vallen onder synesthesie.

Daarin ga ik je nu meenemen aan de hand van verschillende vragen.

Wat is synesthesie?

Hierboven heb ik het al kort aangetikt: het is een neurologisch fenomeen waarbij de zintuigen op een unieke manier met elkaar verbonden zijn. Dit betekent dat een prikkel in één zintuig automatisch een reactie in een ander zintuig veroorzaakt.

Stel je voor dat je de letter “A” ziet en deze altijd als rood ervaart, of dat je een bepaalde muzieknoot hoort en deze een zoete smaak heeft. Dit is synesthesie in actie.

Het is geen mentale aandoening, maar simpelweg een andere manier waarop het brein informatie verwerkt. Het wordt dan ook niet als een ziekte of psychologische aandoening gezien, maar eerder als een bijzondere eigenschap die sommige mensen hebben.

Hoeveel mensen hebben naar schatting synesthesie?

Nou hier lopen de meningen over uiteen. Ik kon geen sluitend antwoord vinden, maar wat ik het meeste vond, is dat ze schatten dat ongeveer 4% van de wereldbevolking synesthesie heeft. Dat betekent dat er wereldwijd in elk geval miljoenen mensen zijn waarbij het brein prikkels op deze manier ervaart.

Hebben mensen met synesthesie een hoger IQ of zijn ze hoogsensitief?

Er is geen duidelijk wetenschappelijk bewijs dat mensen met synesthesie een hoger IQ hebben. Wat wel waar is, is dat synestheten vaak creatieve mensen zijn die een bijzondere gevoeligheid voor details hebben, maar een hogere intelligentie is niet per se een gegeven.

Synesthesie en hoogsensitiviteit zijn niet hetzelfde, maar er zijn zeker overlappingen. Beide groepen ervaren de wereld intenser dan anderen. Veel mensen met synesthesie zijn ook hoogsensitief, wat betekent dat ze een verhoogde sensitiviteit voor zintuiglijke prikkels hebben.

Hebben vrouwen vaker synesthesie dan mannen?

Ja, vrouwen hebben vaker synesthesie dan mannen. Onderzoek suggereert dat vrouwen ongeveer drie keer zo vaak synesthesie hebben als mannen. Waarom dat zo is, blijft nog een mysterie.

Hoeveel vormen van synesthesie bestaan er?

Er zijn meer dan 60 verschillende vormen van synesthesie gedocumenteerd. Van de meer bekende zoals het zien van kleuren bij het horen van muziek (chromesthesie) tot de minder bekende zoals het ervaren van smaken bij het voelen van texturen (gustatorische synesthesie).

In het volgende deel van deze serie artikelen ga ik dieper in op de verschillende vormen.

Hoe weet je of je synesthesie hebt?

Veel synestheten denken dat iedereen de wereld op dezelfde manier ervaart als zij. Het kan jaren duren voordat ze beseffen dat hun ervaringen uniek zijn.

Ik heb het lange tijd nooit naar buiten toe verwoord dat ik de maandag als oranje zie en de vrijdag als rood/roze. Daar was geen reden toe. Ik zag het helemaal niet als iets bijzonders, dacht er niet eens over na en had dus geen idee dat dit helemaal niet zo gangbaar is.

Pas toen ik al lang en breed volwassen was, besefte ik me door een gesprek met iemand dat niet iedereen dit heeft. Het kan dus zijn dat ook jij je nu pas realiseert dat je synesthesie hebt, terwijl je dat al je hele leven – min of meer onbewust – ervaart.

Om te duiden of je synesthesie hebt kun je jezelf dit soort vragen stellen:

• Zie je altijd dezelfde kleur bij een bepaalde letter of cijfer?
• Hoor je kleuren of zie je vormen wanneer je naar muziek luistert?
• Kun je bepaalde smaken proeven wanneer je woorden hoort?

Dit zijn allemaal vrij sterke indicaties dat je synesthesie hebt, maar er zijn meer vormen dus het kan ook zijn dat deze voorbeelden jou niet bekend voorkomen terwijl je wel synesthesie hebt, maar dan in een andere vorm.

De norm – voor zover je daarover kunt spreken – om synesthesie met zekerheid vast te stellen is consistentie. Synestheten ervaren prikkels altijd, voortdurend, continu, steevast op dezelfde manier. Donderdag is voor mij groen en dat was altijd zo, is nu zo en zal ook altijd zo zijn. Het is voor mij net zo’n feit als dat fris gras groen is.

Het is mogelijk om meerdere vormen van synesthesie te hebben. Ik herken bij mezelf ook meerdere vormen. Sommige mensen ervaren bijvoorbeeld zowel kleuren bij geluiden als smaken bij woorden.

Zoals gezegd, ga ik in het volgende artikel in op de verschillende vormen van synesthesie. Tot dan!